طرح مقرنس نوعی تزئین با فرورفتگی ها و برجستگی هایی که به صورت منظم به شکل استالاکتیک آوریزان هستند. که این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده است.استاد مطیفی فرد برای شما در مورد طرح مقرنس توضیح می دهند.
مقرنس نوعی برجستگی نقش های هندسی و گره چینی های معماری و هنر اسلامی و تجسم سه بعدی است.مقرنس به قطار بندی که درطراحی داخل مساجد(داخل گنبد و در داخل محراب ها) کار می شود و قطار بندی در گلوی مسجد و دور سقف های مسجد به صورت حاشیه کار می شود.
کاربندی
به انواع مقرنس بندی و رسم بندی و یزدی بندی و حتی قطار بندی کاربندی می‌گویند
مقرنس بندی چیست؟
در قرن پنجم و ششم هجری شمسی ابتدا به معماری مقبره ها انجام شد که آنها به صورت برج با بقعه و نظائر آنها ساخته می شدند. نشانگر معماری این بناها با گنبد مخروطی شکل شبیه به گنبد قابوس، برج رزگت یا رسکت،برج لاحیم، برج فرقان، مقبره های مخروطی شکل دروازه کاشان است.از نمونه های تاریخچه معماری در زمان سلسله سلجوقی شناخته شده است.
همان‌گونه که مطالعه در اجرای گنبد در مساجد و امام زاده و گچبری … به دلیل حالت قوس دایره‌ای آن صدا به‌صورت انعکاس تبادل می‌شود همانند گنبد مسجد شیخ لطف اله است که با نصب اکو و باند و تجهیزات الکترونیکی جهت هیئت‌ها و سخنرانی‌ها این قضیه تشدید می‌شود لذا به همین دلیل اجرای مقرنس داخل گنبد درگچبری سنتی و طراحی مساجد بسیار اهمیت دارد مقرنس بر اساس ارتفاع گنبد و دهنه گنبد توسط استاد مطیفی طراحی می‌گردد و به هر حاله قوس آن پای مقرنس می‌گویند مقرنس به دو صورت قالبی و دستی اجرا می‌گردد.
انواع مقرنس ها
مقرنس جلو آمده: به مقرنس هایی گفته می شود که مصالحش از خود بنا است و بدون پیرایه ای به صورت گچی و آجری در انتهای سطح های خارجی نما از بیرون ساختمان به صورت آرایشی باعث استحکام می شود.در گنبدها و چهارگوش گنبد به صورت گوشفیل راس بندی و یزدی بندی(قطار بندی) بکار می رود.داخل گنبد یزدی بندی و راس بندی را نقاشی و گجبری می کنند.
مقرنس روی هم قرار گرفته: درمقرنس با بکاربردن مصالح اصلی، مانند گچ و آجر و سنگ به بناهای الحاق اضافه شده و در سطوح داخل و خارج بنا ساخته می شود که این نوع مقرنس در چند ردیف (دوتاپنج یا یشتر)روی هم قطار می شوند.
مقرنس لانه زنبوری: همانطور که از نامش مشخص است این نوع مقرنس شبیه به لانه زنبور هست که مانند کندوهای کوچک روی هم قرار گرفته و دیده می شوند و شبیه به مقرنس های معلق هستند.
مقرنس معلق: به منشورهای آهکی آویزان در استلاکتیک و یا غارها شبیه هست وبیشتر در داخل بناها به سطوح مقعر داخل بنا با چسباندن مواد مختلف من جمله گچ، سفال ، کاشی و شبیه آنها شکل می گیرند و این نوع مقرنس ها به نظر آویزان هستند و دارای ثبات کمتری هستند.
یزدی بندی شبیه به قطار بندی هست اما ضخامت یزدی بندی کمتر از قطار بندی است.
تنگ بری به حال شبکه در مقرنس بندی
خط های شیر وشکر دور طاقچه های دوردار است و دوره های طاقچه های هفت و پنج خط های نقاشی های قاجار باشیر و شکر ساخته شده است.ممکن است شاید باور کردنی نباشد، اما تنگ بری در واقع یک نوع تزیین گچی است که با استفاده از صراحی و تنگی‌های توخالی در طرح و طراحی خود، زیبایی و شکوهی خاص به فضاهای معماری می‌بخشد.
این نوع تزیین که در دوره صفویه بیشتر به کار گرفته شده و با نام بناهای شاخصی همچون عالی قاپو و شیخ صفی الدین اردبیلی معروف شده است، قابلیت ایجاد زیبایی و جلوه‌ای منحصر به فرد را در فضاهای معماری به خود اختصاص می‌دهد. به عنوان مثال، می‌توان نمونه‌های زیبای تنگ بری‌های دوره صفویه را در مقرنس‌های گچی طبقه ششم کاخ عالی قاپو مشاهده کرد. هدف از تزیینات هنری نیز بیان زیبایی و کاهش سختی‌ها در زندگی مردم است. هنرهای کاربردی مانند صنایع دستی نیز در این زمینه توان نهفته بالایی دارند و در ایجاد زیبایی‌های معماری موثر هستند. برای ایجاد تزیینات زیبا و مطابق با الزامات و واقعیت‌های اجتماعی امروزی، توانمندی در مطابقت دادن روحیات تاریخی و فرهنگی هنرهای سنتی با الزامات مدرن زندگی الزامی است.
اجرای مقرنس در اماکن غیرمذهبی
اصولاً مقرنس را در مکان‌های غیرمذهبی جهت لابی هتل‌ها به‌صورت رنگی استفاده می‌شود کلاً در اماکنی که دارای لابی‌های بزرگ با سقف بلند هستند چه به‌صورت مدرن چه به‌صورت سنتی اجرا می‌شود
در سالن‌های اجتماعات بزرگ به جهت شکستن صدای محیط می‌بایست در محل‌های سخنرانی از مقرنس استفاده کرد زیرا هم زیبایی دارد و هم‌صدای محیط را می‌شکند و حتی می‌توان پنجره‌ها را با مقرنس اجرا نمود یا حتی از مقرنس جهت اجرای تهویه هوا و یا باند استفاده کرد.
هنر نورپردازی در مقرنس
مقرنس را می‌توان از پایین و از دور نورپردازی کرد ولی بعضاً دیده می‌شود با خلاقیت مقرنس از پشت نیز نورپردازی می‌گردد.
قطاربندی چیست؟
قطار بندی در گنبد شکل می گیرد و در محراب و در گوشفیل های گنبد و در حاشیه سالن های مسجد و حاشیه دور خود مسجد قطار بندی انجام می شود.قطار بندی (Module) در معماری، به تقسیم ساختار به بخش‌های کوچکتر و ماژول‌های مستقل از یکدیگر اطلاق می‌شود. قطار بندی به معماری نرم‌افزار، طراحی سازمانی و حتی معماری سخت‌افزاری اعمال می‌شود. هدف اصلی قطار بندی، افزایش قابلیت اطمینان و قابلیت استفاده مجدد در ساختار و اجزای سیستم است. در معماری نرم‌افزار، قطار بندی به طراحی سیستم با استفاده از ماژول‌های مستقل و ماژولار برای جداسازی قسمت‌های مختلف آن اشاره دارد.
این روش می‌تواند مزایایی مانند افزایش قابلیت توسعه، کاهش پیچیدگی، سهولت در نگهداری و تست، افزایش قابلیت استفاده مجدد و حفظ امنیت سیستم را به همراه داشته باشد. قطار بندی در معماری سخت‌افزاری هم به عنوان یک روش برای جداسازی اجزای سیستم و افزایش قابلیت توسعه و تعمیر آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طراحی سازمانی نیز می‌توان قطار بندی را به عنوان یک روش برای تقسیم سازمان به بخش‌های مختلف و جداسازی وظایف و مسئولیت‌ها از یکدیگر به کار برد.
چند نوع قطاربندی وجود دارد؟
یزدی بندی:
هم حالت ستاره دارد و هم شمسه داخل گنبد که حالت گره دارد که به آن هم یزدی بندی گفته می شود.در طاقچه های اتاق های قدیمی هم قطار بندی اجرا می شده است.
رأس بندی:
برای حاشیه های دور سقف های سالن مساجد و سالن امامزاده ها بکار می رود.
رأس بندی (Root module) در قطار بندی یک معماری، به ماژولی اشاره دارد که به عنوان بندری برای تمامی ماژول‌ها و وابستگی‌های سیستم عمل می‌کند. رأس بندی به عنوان نقطه شروع برای ساختار‌دهی و طراحی قطار بندی استفاده می‌شود و تمامی ماژول‌ها و وابستگی‌ها به شکل سلسله مراتبی به آن وابسته هستند. راس بندی باید به گونه‌ای انتخاب شود که بهترین قابلیت توسعه، قابلیت استفاده مجدد، دسترسی و مدیریت را برای تمامی ماژول‌ها و وابستگی‌های سیستم فراهم کند. همچنین راس بندی باید برای تمامی ماژول‌های سیستم قابل دسترسی باشد و از آنها به درستی وابستگی بگیرد.
در طراحی سیستم‌های نرم‌افزاری، راس بندی معمولا به عنوان ماژولی اصلی در نظر گرفته می‌شود که تمامی وابستگی‌های سیستم به آن وابسته هستند. این ماژول معمولا به عنوان محور اصلی سیستم و نقطه شروع برای پیاده‌سازی و توسعه قطار بندی انتخاب می‌شود. در معماری سخت‌افزاری نیز، راس بندی معمولا به عنوان ماژولی اصلی و مرکزی در نظر گرفته می‌شود که تمامی اجزای سیستم به آن وابسته هستند.
در کل، راس بندی در قطار بندی معماری به عنوان نقطه شروع و مرکزی برای تمامی ماژول‌ها و وابستگی‌ها شناخته می‌شود که بهترین قابلیت توسعه و مدیریت را برای سیستم فراهم می‌کند.
عرق چین مقرنس چیست؟
به کاسه بالای سر مقرنس عرق چین می‌گویند که از این عرق چین اصولاً جهت نقاشی با دست استفاده می‌گردد که این نقاشی با کاربردی محیط ارتباط دارد و جهت هر کاربری نوع نقاشی در آرایه‌های معماری مربوط است.
اجرای طرح مقرنس بندی گنبد در مساجد و امام زاده
در دنیای امروزه، مساجد و امام زاده‌ها نمایندگان مهمی از فرهنگ و معماری اسلامی هستند. یکی از جوانب مهم در معماری این مکان‌های مقدس، طراحی و اجرای مقرنس بندی گنبد است. این طرح‌ها، به عنوان علامتی از زیبایی و تزئینی بودن معابد، به چشم می‌آیند. اما اجرای طرح مقرنس بندی گنبد نیازمند دقت و تخصص خاصی است. در این مقاله به معرفی اجرای طرح مقرنس بندی گنبد در مساجد و امام زاده‌ها پرداخته و نکات مهمی را برای انجام این کار به طور صحیح بررسی می‌کنیم.
مفهوم مقرنس بندی گنبد
مقرنس بندی گنبد به مجموعه‌ای از طرح‌ها و نقوش تزئینی گفته می‌شود که در قسمت بالای گنبد مساجد و امام زاده‌ها قرار می‌گیرد.
اهمیت مقرنس بندی
مقرنس بندی،جزئیاتی در گچبری است که به زیبایی و شکوه معماری مساجد و امام زاده‌ها افزوده می‌شود و از اهمیت بسیاری برخوردار است.
قبل از هر چیز، باید معماری مسجد یا امام زاده مورد نظر را بررسی و تحلیل کرد تا طرح مقرنس بندی متناسب با آن انتخاب شود.در این مرحله، با توجه به معماری مسجد یا امام زاده، طرح مقرنس بندی طراحی می‌شود. این طرح شامل الگوها و نقوشی است که بر گنبد قرار می‌گیرند.اجرای طرح مقرنس بندی گنبد نیازمند مهارت و دقت است. نقوش باید به دقت بر روی گنبد اجرا شوند تا جلب توجه کنند.
استفاده از مواد مرغوب و مقاوم برای اجرای طرح مقرنس بندی گنبد بسیار مهم است.برای ایجاد نقوش و طرح‌های زیبا، از مواد تزئینی با کیفیت بالا استفاده شود.توجه به نسبت‌های مناسب نقوش و طرح‌ها در مقرنس بندی گنبد حائز اهمیت است.رنگ‌های انتخاب شده برای نقوش باید با معماری مسجد یا امام زاده همخوانی داشته باشند.برای حفظ زیبایی مقرنس بندی، نگهداری دوره‌ای لازم است.در صورت تخریب یا خرابی نقوش، تعمیرات فوری انجام شود.
مقرنس چه محاسنی در یک پروژه دارد؟
مقرنس حالت کارهای نقوش اسلامی را دارد و بیشتر در جاهایی که اسلامی و عرفانی باشند از مقرنس استفاده می کنند.
نتیجه‌گیری
اجرای طرح مقرنس بندی گنبد در طراحی مساجد و امام زاده‌ها یک هنر زیبا و پر اهمیت است که از زیبایی معماری این مکان‌های مقدس افزوده می‌شود. با توجه به مراحل مختلف اجرا و موارد فنی، می‌توان آثاری زیبا و چشم‌نواز خلق کرد.
به عنوان یک نماینده از هنر و فرهنگ اسلامی، اجرای طرح مقرنس بندی گنبد در مساجد و امام زاده‌ها نقش مهمی در ایجاد زیبایی و شکوه این معابد دارد. با رعایت نکات فنی و هنری مربوط به این طرح‌ها، می‌توانیم از زیبایی معماری اسلامی بهره‌بری کنیم.